Wijkgericht werken is voor veel gemeenten de nieuwe realiteit. Maar hoe organiseer je dit in de gemeentelijke organisatie? Vorig jaar zijn Platform31, het Landelijk Platform Buurtgericht werken (LPB), A+O fonds Gemeenten en zes trio’s van ambtenaren in werkplaatssessies met elkaar aan de slag gegaan met dit vraagstuk. In het werkboek Wijkgericht werken, zo doen we dat! schreven we de lessen uit de werkplaatsen op. Maar hoe kijken andere professionals uit de wijk aan tegen het wijkgericht werken van gemeenten? Hoe integraal gebeurt dat volgens hen? En hoe verloopt de samenwerking? Charlotte Post is adviseur leefbaarheid en duurzaamheid en namens Spectrum actief in de Leefbaarheidsalliantie. Ze adviseert en ondersteunt bewonersinitiatieven in de wijk en vertelt over haar succesvolle samenwerkingen met bewoners en gemeenten.
Over de Leefbaarheidsalliantie
“Bewonersinitiatieven ondersteunen die de leefbaarheid versterken”, dat is wat de Leefbaarheidsalliantie doet, volgens Charlotte. De alliantie bestaat sinds 2017 op het moment de provincie Gelderland startte met een eigen leefbaarheidsprogramma. Samen met Plattelandsjongeren Gelderland, Vereniging Dorpshuizen en Kleine Kernen (DKK), en Zorgbelang Inclusief geeft Spectrum uitvoering aan dit programma. Charlotte: “Aan het begin was dit vooral gericht op het sociaal domein, maar er zijn nu ook steeds meer verbindingen met het fysieke domein. Bijvoorbeeld op de thema’s energie, klimaatadaptatie en mobiliteit. Het uiteindelijke doel is om de leefwereld en systeemwereld meer met elkaar te verbinden en meer vanuit bewoners te laten ontstaan.” Inmiddels zijn meer dan 2000 bewonersinitiatieven ondersteund door de Leefbaarheidsalliantie. Uiteenlopend van hulp bij het aanvragen van subsidies tot het trainen van initiatiefnemers in sociaal ondernemerschap. Denk aan initiatieven die te maken hebben met maatschappelijk vastgoed (buurthuizen), integratie (vluchtelingen, nieuwkomers) en de inrichting van de openbare ruimte (speelplekken, buurtmoestuinen). De Initiatievenkaart op de website van de Leefbaarheidsalliantie geeft een goede impressie van deze initiatieven.
Koppelkansen in de wijk
Het op een slimme manier verbinden van verschillende thema’s, initiatieven en enthousiaste mensen in een wijk is volgens Charlotte dé manier om systeem- en leefwereld dichter bij elkaar te brengen. “Het beleid en de opgaven van gemeenten matchen lang niet altijd met de leefwereld (en initiatieven) van bewoners. Zo is duurzaamheid een urgent en groot thema voor gemeenten, waarmee zij bewoners in actie willen laten komen om de beoogde doelen (energiebesparing, CO₂-reductie, beperken warmtestress, et cetera) te halen. Gemeenten vinden het moeilijk om deze grote en abstracte onderwerpen dichtbij bewoners te brengen. Buurtinitiatieven (of andere bewegingen ‘van onderop’) zijn hier veel beter in. Zij weten wat er speelt en gebruiken de juiste woorden. In een wijk als Malburgen (Nijmegen), waar relatief veel mensen met een beperkt budget wonen, moet je projecten gericht op gedragsverandering heel anders insteken dan in een wijk in Oosterbeek. Het is altijd zoeken naar het juiste haakje én de juiste timing. Vooral op het gebied van duurzaamheid moet je bewoners vaak eerst ‘rijp maken’. Aansluiten bij al bestaande initiatieven en projecten kan dit versnellen.”
Duurzaamheid en armoede
“Een win-winsituatie kan ontstaan als we bijvoorbeeld het thema armoede koppelen aan duurzaamheid. De Energieboxen waar verschillende gemeenten mee werken, zijn hier een goed voorbeeld van.” Dit zijn dozen met handige spullen (zoals ledlampen, tochtstrips, douchewekkers) die inwoners (vaak gratis) ontvangen tijdens een vrijblijvend energieadviesgesprek over de woonsituatie. Bewoners kunnen direct geld besparen door gebruik te maken van de spullen en voor gemeenten draagt dit bij aan lange termijn, duurzaamheidsdoelstellingen. Charlotte: ”Deze projecten zijn extra succesvol als ze gekoppeld worden aan een (sociale) Energiecoach. Dit is iemand die advies kan geven over energiemaatregelen en ledlampen, maar ook kijkt naar het huishoudboekje en gedrag.”
Samenwerking met gemeenten
Bij het ondersteunen van bewonersinitiatieven komen de Leefbaarheidsalliantie en de Gelderse gemeenten elkaar vaak tegen. Charlotte is dan de verbindende schakel tussen initiatiefnemer en gemeente en focust op het laten aansluiten van leef- en systeemwereld. “In eerste instantie ondersteun ik bewoners die in hun eigen dorp of wijk een initiatief willen nemen om de leefbaarheid te verbeteren. Daarvoor gaan we vaak in gesprek met programmamanagers en gebiedscoördinatoren van gemeenten. Dan gaat het bijvoorbeeld over het wijzigen van een bestemmingsplan, over initiatieven die niet passen bij gemeentelijk beleid, of over initiatiefnemers die alleen ‘in eigen straatje’ praten. Het is dan altijd de kunst om op zoek te gaan naar het gemeenschappelijk belang en doel.”
Om aan te sluiten bij de behoeften van bewoners ziet Charlotte dat een integrale werkwijze binnen de gemeentelijke organisatie nodig is. Bewoners denken immers niet in domeinen. In hoeverre lukt dat integraal werken bij Gelderse gemeenten? “Dat is nu erg wisselend”, is Charlotte’s ervaring. “Het is niet de gemeente, maar vooral de (wijk)ambtenaar die wel of niet integraal werkt. En dé ambtenaar bestaat niet. Je hebt de klassieke ambtenaar die werkt vanuit beleid, vanuit het gemeentehuis. En je hebt de ambtenaar die middenin de wijk staat. Ik vind het daarom lastig om een trend te zien in de mate waarin het gemeenten lukt om integraal te werken. Maar wat je wel vaak ziet: zodra een bepaald initiatief succesvol van de grond komt, ontstaat een olievlekwerking, zowel binnen de gemeentelijke organisatie als in de wijk. Bij professionals én bewoners ontstaat dan energie om gezamenlijk de schouders eronder te zetten.
Tips voor gemeenten
Charlotte sluit af met een aantal concrete tips voor gemeenten en wijkambtenaren:
- Organiseer projecten op straat- of buurtniveau. Sommige gemeenten werken al wijkgericht, maar de leefwereld van bewoners is vooral de straat of buurt. Zo kun je aan de ene kant bestaande kennis en kunde van bewoners zo lokaal mogelijk benutten. Aan de andere kant ontstaat bij bewoners meer begrip voor de belangen in en bij de systeemwereld. Zaken komen automatisch in verbinding te staan met elkaar.
- Ondersteun en faciliteer allereerst de initiatieven die er al zijn. Bijvoorbeeld door een loket te openen waar initiatiefnemers terecht kunnen met vragen (zoals bij de Leefbaarheidsalliantie).
- En laat ook eens los. Niet iedereen kan of wil meedoen. Maar geef bewoners die wél initiatief nemen ook daadwerkelijk de ruimte in hun wijk. Ga het experiment aan!
Dit interview verscheen eerder op www.platform31.nl
Ook dit jaar starten we weer met de werkplaatssessies, meer informatie vind je in de LPB Agenda.
