Buurtinitiatieven leveren een belangrijke bijdrage aan sociaal krachtige wijken, is de gedachte van veel gemeenten in Nederland. Hoe kun je dit als gemeente monitoren? Movisie deed onderzoek in de gemeente Lelystad, die buurtinitiatieven concreet stimuleert. Lelystad heeft een loket Mensen maken de buurt. Hier kunnen inwoners met ideeën over sociale activiteiten of initiatieven in de openbare ruimte terecht. Het loket zorgt voor ondersteuning door bijvoorbeeld tips te geven over hoe bewoners een idee kunnen realiseren of door het toekennen van financiële middelen. De ideeënmakelaar speelt hierbij een belangrijke rol.
Schakel
Mira Vendrig was tweeëneenhalf jaar ideeënmakelaar in Lelystad. Zij vormde de schakel tussen de leefwereld van de initiatiefnemers en de systeemwereld van de gemeente. Vendrig dacht bijvoorbeeld mee over een buurtidee voor een initiatief, ze ondersteunde inwoners door ze in contact te brengen met de juiste personen en instanties, zoals Welzijn Lelystad en ze organiseerde brainstormsessies en netwerkbijeenkomsten.
Rebelse inwoners
‘Inwoners zijn vaak nog gewend dat veel zaken vanuit de gemeente voor hen worden geregeld’, vertelt Vendrig. ‘Als we een participatieve samenleving willen, moeten we inwoners inspireren, hen bewust laten worden van wat ze zelf kunnen doen. Ze mogen best eigenwijs of rebels zijn en ze kunnen zelf van de nood een deugd maken.’ Vendrig werkte anderhalf jaar in Lelystad toen het onderzoek van Movisie startte. ‘Er was duidelijk een beweging gaande en de reuring bleef niet onopgemerkt. De behoefte groeide om te weten wat alle activiteiten nu écht bijdragen. Maar dat is moeilijk te meten.’
Optimale participatie
In opdracht van de gemeente Lelystad onderzocht Movisie op welke wijze buurtinitiatieven vanuit het loket en de ideeënmakelaar bijdragen aan sociaal krachtige wijken. ‘Voor het onderzoek hebben we een toetsingskader gebruikt’, vertelt Movisie-onderzoeker Mellouki Cadat-Lampe. ‘De basis was de impact die de gemeente Lelystad wil: optimale burgerparticipatie. Dit hebben we vertaald naar een aantal basale indicatoren. Deze hebben we op eenvoudige manier geformuleerd zodat ze voor iedereen te begrijpen zijn. Indicatoren zijn bijvoorbeeld: inwoners komen elkaar regelmatig tegen, inwoners maken regelmatig een praatje met elkaar en inwoners ondernemen samen dingen. Het gaat tenslotte om veranderingen teweeg brengen in het alledaagse leven.’
Buurtinitiatieven
De onderzoekers van Movisie benaderden de initiatiefnemers van dertig buurtinitiatieven. Ook vroegen zij aan de inwoners die deelnamen aan de initiatieven wat een initiatief hen heeft opgeleverd. Het team van de gemeente en hun samenwerkingspartners zijn in een groepssessie bevraagd op de werkwijze van het loket en de ideeënmakelaar. Wat blijkt? De onderzoekers concluderen dat de initiatieven ertoe bijdragen dat bewoners duurzaam en blijvend contact met elkaar hebben. De bewoners voelen zich verantwoordelijk voor elkaar en voor hun directe woon- en leefomgeving.
Een goed voorbeeld van een project is het Budget Free Restaurant, waar wijkbewoners met een kleine portemonnee de gelegenheid krijgen elkaar op informele wijze te ontmoeten en contacten te leggen. De Participatietuin draagt bij aan meer verantwoordelijkheid voor elkaar en voor de leefomgeving.
Vertrouwensband
De meerwaarde van de ideeënmakelaar werd tijdens het onderzoek goed zichtbaar. De onderzoekers merkten hoe grillig en argwanend bewonersinitiatieven kunnen zijn. En hoe belangrijk het scheppen van een vertrouwensband is. ‘Ik ben me ervan bewust geworden hoe je de ideeënmakelaar als persoon bent. Mensen schenken in mij vertrouwen, ze willen met mij de afspraken maken en het contact hebben’, zegt Vendrig. Cadat-Lampe: ‘De houding van de initiatiefnemers komt voort uit de afstand die tussen gemeenten en inwoners bestaat. Mira is de brug tussen twee werelden. De initiatiefnemers zeggen: Zij komt naar ons toe en zij kijkt wat wij doen.’
De aanpak van de ideeënmakelaar bleek uiteindelijk ook waardevol voor het onderzoek. Cadat-Lampe: ‘We vervolgden het onderzoek waar het nodig en mogelijk was op de manier zoals Mira te werk ging. We zijn bijvoorbeeld langsgegaan bij een initiatief in plaats van een telefonisch interview te doen. Dan zie je hoe trots mensen op hun initiatief zijn.’
Buurtburgemeester
Face-to-face contact is dus een belangrijk werkzaam element. De initiatiefnemers uiten ook hun waardering over de open houding en de zakelijkheid van de medewerkers van het loket en de ideeënmakelaar. Ze zijn positief over de verbindingen die gelegd worden tussen buurtinitiatieven onderling. Het belang van deze verbindingen licht Vendrig toe aan de hand van het voorbeeld van een buurtburgemeester waar zij in Lelystad mee te maken kreeg. ‘Mijn ervaring is dat in iedere wijk wel een dominant persoon woont, die vaak onbedoeld weinig ruimte toelaat voor andere initiatiefnemers. Daar ga je als ideeënmakelaar dan strategisch mee om. Ik richtte een netwerk van initiatiefnemers op om ook ruimte voor anderen te creëren, waarbinnen zij vervolgens een belangrijke positie had.’
Waardevol
Een dergelijke sleutelpersoon is tegelijkertijd ook waardevol voor de wijk. ‘De vragen die wij aan de initiatiefnemers en de inwoners hebben gesteld, zijn gebaseerd op de kennis die de ideeënmakelaar heeft van het hele netwerk, de wijkburgemeester en andere sleutelfiguren’, aldus Cadat-Lampe. ‘Voor een outcomegericht onderzoek is het betrekken van betrokkenen en aansluiten bij wat leeft in de wijk van cruciaal belang. Deze persoon heeft ons geholpen in contact te komen met de juiste respondenten. Daardoor zijn niet alleen de usual suspects geïnterviewd.’
Aanbevelingen
Vendrig heeft inmiddels het stokje overgedragen aan de nieuwe ideeënmakelaar in Lelystad, de functie is nu ingebed binnen de gemeente. Hoe kunnen de medewerkers van het loket en de ideeënmakelaar buurtinitiatieven het beste stimuleren? Uit het onderzoek van Movisie komen diverse aanbevelingen voort.
- Ga met alle betrokkenen op zoek naar een manier om beter af te wegen of het initiatief de investering waard is.
- Bied als gemeente extra ondersteuning bij grootschalige en lange trajecten die veel respons en communicatie met de initiatiefnemer vragen.
- Wees als loket en ideeënmakelaar pro-actiever in de communicatie over wie je bent en wat inwoners aan jou hebben.
- Gemeente: reken organisaties in de toekomst niet alleen af op output, maar geef hen een opdracht die is gericht op het maatschappelijk resultaat dat je samen wilt realiseren.
Dit artikel verscheen eerder op www.movisie.nl. Download het onderzoeksrapport van Movisie op de website van de gemeente Lelystad.