Dit artikel verscheen eerder op www.platform31.nl
Panorama Nederland toont hoe Nederland er kan uitzien in 2050. De Rijksbouwmeester, van het College van Rijksadviseurs (CRa) bood het land in 2018 een optimistisch vergezicht. Dat werd later concreter gemaakt in verbetering van stadsrandwijken: de buitenwijken van de stad (of dorp), tussenin de meer centrale stad en het buitengebied.
Deze toespitsing gebeurde in de prijsvraag Panorama Lokaal. In zeven buitenwijken verspreid door het land won een ontwerpteam. “Klopt. Hier liggen kansen”, was de conclusie tijdens het slotevent van Panorama Lokaal in september 2020. De prijsvraag eindigde met een rijke oogst aan plannen, de bekendmaking van de winnaars en een mooie eindpublicatie om de stadsranden toekomstbestendig te maken. En ook met de conclusie dat het echte werk toen pas begon: het traject van winnend ontwerp naar daadwerkelijke uitvoering. Die uitvoering gebeurt niet vanzelf. In juni vond in Utrecht de slotbijeenkomst van dit traject plaats, waarbij gemeentes, corporaties, ontwerpbureaus en bewonersorganisaties uit de verschillende wijken vertegenwoordigd waren. Met Wouter Veldhuis (Rijksadviseur voor de fysieke leefomgeving) en Josse de Voogd (electoraal geograaf en publicist) als referenten, gingen de aanwezigen met elkaar in gesprek. Hoe staat het met de implementatie van de plannen, bijna twee jaar later? Waar liepen de coalities tegenaan en wat is de staat van de stadsrand anno 2022?
In alle wijken is op verschillende wijzen verder gewerkt met en aan de inzendingen. In Westervoort is het winnende team betrokken bij de wijkontwikkeling, in Haarlem Schalkwijk werken de ontwerpers in een Living Lab in de Boerhaavewijk verder, en in Emmen Bargeres werd een wijkvisie (pdf) vastgesteld op basis van de winnende Panorama Lokaalinzending. In Julianadorp Den Helder leidde Panorama Lokaal tot de uitwerking voor een multifunctioneel sport- en cultureel park, in Rotterdam Beverwaard heeft het winnende team de ‘recepten voor een klimaatbestendige wijk’ verder verdiept en in de Westwijk in Vlaardingen wordt gewerkt aan een integrale gebiedsvisie.
Middenland
Josse de Voogd reflecteerde op de stadsrandwijk in het algemeen. Hij pleit voor meer trots op deze wijken, waar de helft van de Nederlanders woont. Die niet echt stedelijk wonen, maar ook niet op het platteland. Het ‘Middenland’, dat lijdt onder gemiddeld zijn. Er zijn geen alarmerende statistieken die leiden tot aandacht en actie vanuit beleidsmakers en overheden. Maar ondertussen zien we in deze wijken steeds meer een geleidelijke achteruitgang en mensen die er ‘afhaken’. De Voogd schreef hierover in de recent verschenen publicatie Atlas van afgehaakt Nederland. Het zijn vergeten wijken: het grootste probleem is een gebrek aan aandacht.
CRa-lid Wouter Veldhuis benadrukt dat we voor grote uitdagingen staan in de bestaande stad en uit zijn zorgen over beleidsmakers die focussen op ‘het nieuwe’. Echter, wat je investeert in de bestaande wijken heeft de grootste impact voor de mensen nu. Het is noodzakelijk om buurtverbetering centraal te stellen en niet de beperkte capaciteit en aandacht op nieuwe locaties te richten: zo missen we kansen in de bestaande stad en verliezen overheden mandaat en vertrouwen van de inwoners. We moeten bouwen waar de mensen zijn: en een groot deel woont in ‘Panorama Lokaal-wijken’. Ze vervullen een sleutelpositie voor de opgaven van de toekomst.
Eén van de conclusies van Panorama Lokaal is dat er méér aandacht nodig is voor de stadsrandwijken, de vergeten buitenwijken van Nederland. Het ‘Middenland’, waarvoor weinig aandacht is. Het is er én niet nieuw, én er zijn altijd wel andere wijken waar grotere problemen spelen. We zien dit Middenland langzaam afglijden, problemen worden groter, de woontevredenheid en gewildheid dalen en er stromen meer kansarme mensen in. Tegelijkertijd liggen juist hier grote opgaven voor de toekomst: vergrijzing speelt juist hier, ontvolking (kleine huishoudens), verduurzaming (weinig energiezuinige bouw), slijtage van het openbaar gebied en leefbaarheid die onder druk staat.
